CHMIELOWSKI- NOWE ATENY pierwsza polska encyklopedia

Benedykt Chmielowski

Nowe Ateny

albo akademia wszelkiey scydencyi pełna. Mądrym dla memoryału, idiotom dla nauki, politykom dla praktyki, melancholikom dla rozrywki

Kraków 1966, Wydawnictwo Literackie, str. 568; format 15x21,5 cm

!! PIERWSZA POLSKA ENCYKLOPEDIA POWSZECHNA !!

Encyklopedia ks. Chmielowskiego ma układ rzeczowy, tj. hasła nie są ułożone alfabetycznie, lecz pogrupowane na działy tematyczne. Wiadomości obejmujące kilkanaście dziedzin wiedzy zaczerpnął od ponad stu autorów, począwszy od starożytnych, np.Pliniusza Starszego, aż po sobie współczesnych; wiele z nich opatrzonych jest nie pozbawionym krytycyzmu komentarzem autora, w innych autor powołuje się na wybitne osobistość antyku, by firmować własne spostrzeżenia.

To z Nowych Aten pochodzą słynne KOŃ jaki jest, każdy widzi i kozy – śmierdzący rodzaj zwierząt, nie widział bowiem sensu ksiądz kanonik w opisywaniu tak wówczas rozpowszechnionych zwierząt. Były też rady jak uchronić się przed czarami: "Nade drzwiami wilczy pysek dla prezerwatywy od czarów". Poza hasłami dzieło zawiera wiele opowieści, anegdot i osobliwości, takich jak opisy potworów, na przykład smoków, cyklopów i blemmjów. Historie te, jak się współcześnie przyjmuje, miały przede wszystkim na celu wzbudzenie ciekawości u czytelnika. Chmielowski opisał także różne kraje świata nawet bardzo odległe jak Chiny, czy Japonia ("INSUŁY oraz Szóste w AZJI Wielkiej JAPOŃSKIE IMPERIUM''").

Nowe Ateny zostały w epoce oświecenia poddane miażdżącej krytyce i bywają do dziś cytowane jako przykład ciemnoty czasów saskich. Z drugiej strony niektórzy sądzą, że opinie takie wypowiadają przede wszystkim ci, którzy nie zetknęli się w rzeczywistości z dziełem ks. Chmielowskiego.

REGESTR Y PORZĄDEK WSZYSTKICH TYTUŁÓW y MATERYI w TEY KSIĘDZE ZAWIERAIĄCYCH SIĘ: TYTUŁ PIERWSZY. Prezentacja AUTORA. TYTUŁ DRUGI. Do Ozytelnika łaskawego Expensa domowa moia...... TYTUŁ TRZECI. TEOLOG w BOSKICH RZECZACH IDIOTA........ Świat na wiosnę od Boga stworzony. O RAYU ZIEMSKIM....... Święte Ostatki, nasze Dostatki......... A czy wstały iuż które ciała Świętych?....... Świętości różne CHRYSTUSA PANA....... O Goździach któremi Chrystus Pan był przybity....... MARYI PANNY relikwie ......... Specyfikacya wielu Świętych Pańskich......... DO ZOILA........ Czy SALOMON Król zbawiony?....... Ś. Grzegorz Czyli Duszę Traiana wybawił z Piekła?........ PLATO na iakiey, zbawienia czy potępienia drodze?....... Czy stoi po dziś dzień w grobie S. Franciszek?......... DWIE NOTANDA o PAPIEŻACH....... Drugie notandum o Papieżach...... ZŁA WIARA y OFIARA, albo SCYENCYA o BOŻKACH POGAŃSKICH.......... EX SACRIS non SACRA albo Scyencya o Bałwanach....... Echo Głośne niemych Bałwanów .....O Apollina ORACULUM........ JADÓW y czartoryskich zdrad matka thessalia....... O CZARCIE, Czarowników Pomocniku ....... Dalsze czartowskie Sprawy O Opętanych ....... O MAGII albo CZARNOKSIĘSTWIE y Cudowne skutki y przykłady.... czarnoksięstwa....O Maleficium albo o Czarach ..... CZAROWNIKÓW CUDNE SPRAWY ....Dalsze HORRENDA Czarownic OPERA.... O Czarownic na granice lataniu.... O Upierach....REMEDIA ŚWIĘTE ......... A sąż jeszcze iakie Remedia na czarty y czary?.....NB....... TYTU^CZWARTY. O ASTRONOMII, ASTROLOGII y PROGNOSTYKACH...... Sfera Świata....... Meteora ....... SYSTEMA COPERNICANIUM. Czworo iako JEDNO albo Cztery Świata Elementa........ Element OGNIA....... Element Powietrza....... Element Ziemi....... O górach znacznych Scyencya....... Czwarty ELEMENT WODA...... Rzeki piekielne y Jeziora....... Źródła ospbliwsźe w Świecie....... ASTROLOGIA . Fizyognomiczne Znaki w Człowieku Prognostyki ze SNU....... Co to są Wróżki, prognostyki, OMINĄ różne? ....NOWY FRONCYMER albo SCYENCYA o SYBILLACH........... TYTUŁ PIĄTY. MALEGO ŚWIATA WIELKIE CUDA Toiest o Ludziach Mirabilia ...... O Gigantach...... O Pigmeyczykach........ LONGAEVI albo DŁUGO ŻYIĄCY...... Wieludzietne Osoby........ Extraordynaryiney mocy Osoby....... AGILITATE albo CHYBKOSCIĄ SŁAWNI....... O INNYCH CUDOWNYCH.LUDZIACH w ŚWIECIE...... UCZENI y AESTtMATORES Uczonych....... INWENTOROWIE ROŻNYCH w Świecie KUNSZTÓW ......... ABRYS ŻYWY NIE ŻYWYCH albo MEMORYAŁ OSÓB Pamięci, albo Zapomnienia GODNYCH....... Damy Mądre....... Damy Heroiczne....... SZPETNE OSOBY....... TYTUŁ SZÓSTY MUNDI MIRABILIA....... O Lotowey Żonie y Jabłkach Sodomskich........ O FENIXIE PTAKU Czyli iest albo był?....... O GRYFIE PTAKU Czyli sią znayduie na Świecie?........ O PELIKANIE PTAKU czyli iest?......... O JEDNOROŻCU ZWIERZU Czy iest inrenum natura?.......... O SYRENACH Czyli się znayduią? ...O RĘMORZE RYBIE Czy iest na Świecie?,.... O SALAMANDRZE Czy ta żyie Ogniem? ....O ŁABĘCIU śpiewa przy swoiey śmierci?.... DE LAPIDE PHILOSOPHORUM Czyli iest, albo bydź może? i, DE LAMPADE VITAE HUMANAE Czyli bydź......... O RYBIE LEWIATAN O WOLE SZOROBOR Czy iest na Świecie? O RZECE SABSATICUS Czy była, albo, iest....... teraz na Świecie? ....O WIEŻY BABYLONSKIEY Czyli ieszcze apparet in ruderibus? .......... Czy prawda, że SREBRNIKI małe w ziemi znaydowane, są Główki S. JANA Chrzciciela?.... Co to iest: Ore flamma?..... IMPOSSIBILIA niektóre.... TYTUŁ SIÓDMY. NOWY ZWIERZYNIE WYBORNYCH tylko y Osobliwych ZWIERZĄT PEŁNY. O Zwierzętach....... Czy wszystkie Zwierzęta były w Korabiu Noego?....... Czym Zwierzęta tyły w Korabiu Noego? PTACTWO"....... PTACTWO, które iaką ARTEM wynalazło? . PTACTWO wieszcze...... REPTILIA albo GAD ...... Czy były REPTILIA u Korabiu Noego?....... PSZCZOŁY ......... MRÓWKA........ MATNIA na Ryby DOSTATNIA........... O Rybach Osobliwych Które Zwierząta Powietrzne, Wodne, Ziemskie Ludziom usługiwały.... TYTUŁ ÓSMY WSKRZEŚ Z O NA DODONA de Novo WSZCZEPIONA HERCINLA toiest...... Osobliwych DRZEW, DRZEWEK, ZIÓŁ Opisanie z wielu Naturalistów.... ZIÓŁ ieszcze niektórych Admiranda..... TYTUŁ DZIEWIĄTY. DROGICH SZKATUŁA KAMIENI Albo JUBILER doskonały osobliwych KAMIENI,... Moc, Cnoty y ich1 raritates Explikuiący......... TYTUŁ -DZIESIĄTY OPOLSKIM KRÓLESTWIE........ SERIES XIAŻĄT ,y KRÓLÓW Polskich. Pierwsza....... Classis DRUGA CLASSIS MONARCHÓW PIASTEYSKA...... Herb Korony Polskiey...... WOLNOŚĆ ZŁOTA....... JĘZYK POLSKI, wielu .podszyty" ięzykami Cudzoziemskiemi, z iakiey racyi.......... Żelazo........ Co w Polszcze iest złego?....... CUCOŁOWCE........ Frawenbufga....... Gostyń...... Kraków...... PIECZARY KIIOWSKIE....... Poznań...... Wilno ......... Karpat Góra ......... Podgórze...... WaWel...... Łysa Góra..... Czartoska Góra ....... Dniestr Odra 1 Wisła Kurpiki Prusacy......... Litwa ......... CUDOWNE y ŁASKAMI SŁYNĄCE OBRAZY...... TYTUŁ JEDENASTY NOWY PEREGRYNANT, Świata Lustrator Geografia........ Państwa, Królestwa, Prbwincye od Synów Noego pofundowane Germania . Austrya.......... Czeskie Królestwo Saxonia ....... Colonia Moguncia Forscheijn Rottemburg Hallo Hamelem........ O WĘGIERSKIM KRÓLESTWIE Ragusa ............... HELWECYA O ITALII, albo WŁOCHACH-O HISZPANII O FRANCYI....... O Hollenderskiey Rzeczy-Pospolitey....... - WIELKA BRYTANNIA'....... - O HIBERNII KRÓLESTWIE........ O SŻWECYI, DANII y NORWEGII MOSKWA albo ROSSYISKIE IMPERIUM O BUŁGARII O TARTARYI....... O Cesarzu Tureckim" ........ OBSEjRVANDA od Posła u PORTY SCIENDA generalnie o Turkach....... Królewiczach Perskich....... O ZIEMI SWIĘTEY....... MOGOLA IMPERIUM vufgo MOGOLISTAN w INDYI PÓŁNOCNEY LEŻĄCE INDYA..... CHIŃSKIE IMPERIUM ' JAPOŃSKIE IMPERIUM PEREGRYNANT AFRYKĘ LUSTRUIĄCY ' ABYSSYNSKI IMPERATOR czy iest Presbyterenl albo Popem Janem? O Obywatelach Ahyssyńskich -Generalnie o EGYPCYANACH Sciendum PEREGRYNANT. AMERYKĘ LUSTRUJĄCY TYTUŁ DWUNASTY. SIEY/bA BEUKALI-ONA Y PYRRY, alias , NARODÓW WALECZNYCH, któremi świat cały Osadzony, y napełniony GEOGRAFICZNA LOKACYA y explikacya krótka....... ZWIERCIADŁO GENIUSZÓW, ŻYWY OBYCZA-IOW OBŃAZ Różnych w Świecie NARODÓW TYTUŁ TRZYNASTY......... WIELKI LINGWISTA, albo Scyehcya o Językach........ Paronomazie albo, Słów Podobieństwo Proverbia albo Przysłowia Wyborne TYTUŁ CZTERNASTY. Króciusieńka od Stworzenia Świata CHRONO JjO-GIA..... Powietrze y Głód w Polszcze....... Który wiek, czy Stary, czy Nowy Polerownieyszy?....... TYTUŁ PIĘTNASTY O RZECZYPOSPOLITEY y iey ADMINISTROWANIU. Czy Mądrzy czy Idiotae do Urzędów promowani bydź Maią?.......... Czy Starzy czy Młodzi do Urzędów Sposobnieysi?. O Tyrannach....... Żołnierz iaki bydź powinien?......... O EKONOMICE, mianowicie o WINIE ....SO Architekturze ......... ŻYCIA LUDZKIEGO przydłużenia sekret y industria....... .TYTUŁ SZESNASTY. SEKRETARZ PRODITOJR. Taiemnice NIETA-IEMNE ........ Jak się w Niebo dostać?....... Jak widzieŁmoże siedzący w Tpokoiu, co się dzieie na dwojze....... Co czynić, aby iaie było iak głowa ludzka?....... Jak poznać"wiaiu, czy samiec czy'samica?....... Co czyhić, aby iaie latało po powietrzu?......... Nic na iaiu surowym, ani chusta nie zgore........... Co robić na ból zębów...... Sekret dziwny o węgorzach..... Dla nabycia pamięci...... By w zgodzie żyło Małżeństwo....... Włosów pozbyć y znowu nabyć ....... Jak Grad odwrócić?...... Abyś widział w wodzie Zamki, Wieże, Kościoły....... Aby się kto zdał mieć głową psią....... Co czynić, aby Matrony piękne rodziły dzieci?...... Jak z ołowiu zrobić żywe sr.ebro?......... TYTUŁ SIEDEMNASTY. Niektóre HJ E R O G LIF I C A...... Artiurii Liberalium y Różnych Scyencyi Symboliczne Abrysy ....... CNOTY y NIECNOTY SYMBOLICZNEMI WYRAŻONE OBRAZAMI.......... TYTUŁ OSIEMNASTY. OD OFICYNY WYDAWNICZEJ Nota...... REGESTR y EXKUZA ERRORÓW DRUKARSKICH........