Jacek MALCZEWSKI (1854-1929), Zesłaniec - studium

olej, tektura, 71 x 56 cm;
sygn. p. g.: J. Malczewski;
na odwrocie nalepka wystawowa z Towarzystwa Przyjaciół Sztuk Pięknych w Krakowie z 1939 r. z wystawy monograficznej Jacka Malczewskiego nr kat. 62 i nr 1572 oraz tytułem obrazu "Studium".

Malarstwo Jacka Malczewskiego nacechowane jest silnym ładunkiem symbolizmu, treściami patriotycznymi, przepełnione gloryfikacją ojczyzny. W 4 ćw. XIX wieku artysta zwraca się ku tematyce obrazującej losy Polaków zesłanych na Syberię, inspirując się przy tym poezją Juliusza Słowackiego oraz dziełami Artura Grottgera.
Oferowany obraz Jacka Malczewskiego pochodzi ze zbiorów Stanisława Holenderskiego - przemysłowca, społecznika i kolekcjonera dzieł sztuki z Zawiercia. Dzieło to, zatytułowane „Studium”, figuruje pod numerem 62 w katalogu wystawy pośmiertnej Jacka Malczewskiego zorganizowanej przez T.P.S.P w Krakowie w 1939 roku, jako jego własność.
Obraz został również wspomniany w recenzji wystawy malarza w czasopiśmie „Czas” [nr 193], gdzie W. St. Mazurkiewicz pisze: „Obok kompozycyj widzimy na wystawie także szereg świetnych studiów figuralnych, jak np. ‘Studium’ (nr kat. 62), w którym z lapidarną siłą traktowana postać ludzka zdaje się niejako wychodzić z ram”.
Prezentowane dzieło Jacka Malczewskiego to przejmujące studium portretowe mężczyzny, Sybiraka - zesłańca, które mogłoby również stanowić ilustrację do tekstu Teofila Lenartowicza „Cienie syberyjskie”, gdzie znajduje się wstrząsający fragment: „Kto Syberyjskie przemierzy pustynie / Pozna jak przestrzeń Europy małą, / odległość wszelka dla takiego zginie / I wszystko będzie drobnem mu się zdało. Wieczność takiego w dniu zgonu nie strwoży, / Nieokreślona szara jak step ciemny, Wszystko mu jedno blask czy mrok podziemny, / I piekło… w piekle nie może być gorzej”.

(oprac. na podstawie: Jacek Malczewski, Katalog wystawy T.P.S.P w Krakowie, 1939; Wystawa Jacka Malczewskiego w Krakowskim Pałacu Sztuki, W. St. Mazurkiewicz, w: „Czas”, 1939 [15 lipca], nr 193, s.6.; Teofil Lenartowicz, Cienie Syberyjskie, Lwów 1883, s. 14.; zbiory.mnk.pl)