Wit Stwosz i warsztat (1447/1448 Horb am Neckar - 1533 Norymberga), Święty Augustyn, kwatera ołtarza z kościoła św. Magnusa w Füssen, około 1503

technika mieszana, deska lipowa (?), 96 × 77 cm

Pochodzenie:
– opactwo Świętego Magnusa, Füssen,
– po sekularyzacji, kolekcja prywatna, Hersbruck,
– dom aukcyjny Lempertz, Kolonia
– kolekcja prywatna, Monachium
– dom aukcyjny Hampel, Monachium
– kolekcja prywatna, Polska

Wystawiany:
– Prezentacja obrazu Wita Stwosza Święty Augustyn, Muzeum Archidiecezjalne Kardynała Karola Wojtyły w Krakowie, 13 maja 2022
– Prezentacja obrazu Wita Stwosza Święty Augustyn, Muzeum Archidiecezji
Warszawskiej, 17 grudnia 2021, 30 stycznia 2022

Literatura:
– Matthias Weniger, „Pinsel statt Schnitzmesser. Veit Stoß als Maler” [w:] „Kunst und Kapitalverbrechen. Veit Stoß” – Tilmann Riemenschneider und der Münnerstädter Altar, katalog wystawy, red. Frank Matthias Kammel, Monachium 2021, s. 154 (il.)
– Zdzisław Kępiński, „Wit Stwosz”, Warszawa 1981, s. 112-113
– Alfred Stange, „Deutsche Malerei der Gotik. Franken, Böhmen und Thüringen-Sachsen in der Zeit von 1400 bis 1500”, Monachium-Berlin 1958, s. 79-82 (wzmiankowany)
– Ernst Buchner, Veit Stoss als Maler, „Wallraf-Richartz-Jahrbuch”, 1952, t. XIV, poz. 106, s. 120 (il.)

„Figury z Füssen mają w swym nowym bycie statuarycznym wielkość i szerokość oddechu, którą należy doceniać. Nie anegdoty należy tu poszukać, lecz wielkości aparycji ludzkiej i jej monumentalnej godności. Nie atrakcyjność jest tu istotna, lecz powaga. I to jest Stwoszowskie.”
Z. Kępiński, „Wit Stwosz”, Warszawa 1981, s. 113

„O artystycznym talencie Stwosza świadczy nie tylko manualna biegłość, osiągająca zresztą w jego dziełach poziom wirtuozowski. Nie tylko siła wizji plastycznej, która umożliwiła mu stworzenie niezwykłego theatrum w ołtarzu Mariackim, a równocześnie wyraziła się w swobodnie komponowanych, pełnych ekspresyjnego ruchu i głębi duchowego wyrazu małych figurkach proroków, umieszczonych na marginesie, w otoku sceny głównej. Przede wszystkim może realizm jego sztuki, rozumiany jako dostosowanie jej do potrzeb czasu, do mentalności środowiska, dla którego była tworzona.” J. Kębłowski, Polska sztuka gotycka, Warszawa 1976, s. 174.


Wit Stwosz zapisał się w polskiej historii sztuki jako wybitny artysta, znany głównie ze swoich rzeźbiarskich realizacji – do jego najznamienitszych prac należą m.in. ołtarz w Kościele Mariackim w Krakowie czy nagrobek Kazimierza Jagiellończyka, będący jednym z najważniejszych dzieł rzeźby późnogotyckiej w Polsce. W 1477 r. jako ukształtowany i dojrzały artysta przybył do Krakowa, by wykonać retabulum do Kościoła Mariackiego. Pentaptyk z Zaśnięciem Marii i scenami z życia Marii i Jezusa, ukończony w r. 1489, był największą w Europie gotycką nastawą ołtarzowa i przyniósł rzeźbiarzowi sławę. Ok. 1491 r. Stwosz wykonał również dla krakowskiego Kościoła Mariackiego kamienny Krucyfiks, zamówiony przez Henryka Slackera. Oprócz marmurowego nagrobka Kazimierza Jagiellończyka w katedrze krakowskiej był też twórcą nagrobków, biskupa Piotra z Bnina w katedrze we Włocławku i arcypiskupa Zbigniewa Oleśnickiego w katedrze w Gnieźnie oraz odlanej w brązie płyty Kallimacha (Filipa Buonaccorsi) w kościele dominikanów w Krakowie. Po powrocie w 1495 r. do Niemiec, już jako uznany i zamożny twórca, zamieszkał w Norymberdze. Tam też rozpoczął się nowy okres w życiu Wita Stwosza. W samym mieście działało wiele znaczących pracowni artystycznych – Petera Vischera, Adama Kraffta czy może przede wszystkim Albrechta Dürera, który również w 1495 roku wrócił ze swej pierwszej podróży do Italii. Przy konkurencji większej niż w Polsce, twórca ołtarza w Kościele Mariackim w Krakowie musiał rozszerzyć zakres swój działalności – zaczął zajmować się nie tylko rzeźbą ale też malarstwem czy grafiką. Nadto część czasu poświęcił na handel i spekulacje finansowe, które postawiły go na skraju bankructwa i wprawiły w nie lada tarapaty.
Jeszcze przed 1500 r. Stwosz zainwestował dużą sumę w spekulacje tekstylne, jednak osoba, od które je kupił zbankrutowała. Artysta, nie mogąc odzyskać należnej mu sumy przed sądem, podrobił dokument poręki, dzięki któremu miał odzyskać część zainwestowanej sumy. Fałszerstwo zostało jednak wykryte, a Stwosz musiał salwować się ucieczką do norymberskiego klasztoru karmelitów, gdzie zakonnikiem był jego syn Andrzej. Przebywając tam doszedł do ugody w sprawie weksla z jego wystawcą. Nadal jednak był wyjęty spod prawa za sam fakt fałszerstwa. Opuściwszy klasztor Stwosz uniknął kary śmierci lub oślepienia dzięki wyjednanemu przez zięcia Jörga Trummera wstawiennictwu biskupa Würzburga Wawrzyńca z Bibra i rycerza Betza von Romrodta. Karę ograniczono do wypalenia rozgrzanym żelazem piętna na obu policzkach i zakazania opuszczania miasta do końca życia. Zakazowi się jednak nie podporządkował i uciekł do Münnerstadt, gdzie mieszkał wspomniany wcześniej zięć co doprowadziło do nowego konfliktu z Radą Miejską.
Prezentowana na aukcji tablica Wita Stwosza jest dziełem absolutnie unikatowym na światowym rynku sztuki. Stanowi wręcz niespotykany w obiegu i przez to niezwykle cenny przykład malarskiej działalności artysty. Św. Augustyn, jeden z czterech Ojców Kościoła i święty zarówno kościoła katolickiego, prawosławnego jak i luterańskiego, przedstawiony został w konwencji późnogotyckiego stylu łamanego. Pogrążona w lekturze postać siedzi na tronie pod baldachimem, w celi oświetlonej gomółkowym oknem. W oddaniu wnętrza i skromnego umeblowania Stwosz posłużył się perspektywą umowną. Święty jest odziany w dynamicznie drapowane szaty o ostrych załamaniach i charakterystycznych dla warsztatu Stwosza wywinięciach. Praca jest utrzymana w stonowanych, nieco przygaszonych barwach.
Retabulum z Füssen składało się z szafy środkowej, zawierającej rzeźby, oraz z dwóch par ruchomych skrzydeł, obustronnie dekorowanych. Skrzydła wewnętrzne były zdobione zaginionymi dziś reliefami. Na resztę dekoracji składało się dwanaście malowanych tablic z wizerunkami świętych. Z tego zespołu do dziś zachowało się sześć kwater. Dwie pary ruchomych skrzydeł miały prezentować dalsze odsłony: drzwi wewnętrzne przedstawiały wizerunki Apostołów (św. Andrzeja, Piotra i Pawła oraz św. Jakuba Starszego, Młodszego i Jana Ewangelistę) w strefie górnej, a Świętych Wspomożycieli (św. Magnusa, Dionizego i Jerzego oraz św. Idziego, Erazma i Błażeja) w dolnej (obecnie w Staatsgalerie Füssen). Dwie kolejne tablice były umieszczone po obu stronach zewnętrznego skrzydła poliptyku, u dołu (dziś w zbiorach prywatnych). Wewnętrzna kwatera przedstawiała orędowniczki: św. Barbarę, Katarzynę, Małgorzatę i Dorotę, a na odwrocie, widoczny przy całkowitym zamknięciu ołtarza, znajdował się wizerunek św. Augustyna. Sąsiadował z trzema innymi przedstawieniami Ojców Kościoła, dziś niezachowanymi.
Obraz został przypisany warsztatowi Veita Stossa w 1952 roku przez prof. Ernsta Buchnera, który podjął próbę rekonstrukcji pierwotnego układu poliptyku rzeźbiarsko-malarskiego z kościoła św. Magnusa w bawarskim Füssen (region Allgäu). W 2020 roku dr Matthias Weniger z Bawarskiego Muzeum Narodowego w Monachium potwierdził atrybucję Buchnera, publikując prezentowaną pracę w katalogu wystawy „Kunst & Kapitalverbrechen. Veit Stoß, Tilmann Riemenschneider und der Münnerstädter Altar” jako dzieło Veita Stossa i warsztatu.